Stiefmoeders moeten hun gevoelens aan de kant zetten!?

De Morgen kopt op vrijdag 25 oktober 2019 met de titel “Stiefmoeders moeten hun ego laten vallen”. Ik snap wat er bedoeld wordt en denk “Ja, iedereen laat best zijn ego vallen, niet alleen stiefmoeders”. Ik lees verder en voel het dan als een mokerslag binnenkomen: “Het stiefouderschap is ook redelijk fantastisch. Op één voorwaarde: je moet je eigen gevoelens aan de kant schuiven!”

Wablief!? Bij stiefmoeders hakt het erop in als ze dit lezen. Voor alle anderen – zij die geen stiefouder zijn en niet weten wat het inhoudt – geeft deze kopper nog meer bevestiging van wat ze al denken en staan ze nog sterker bij de volgende discussie met een stiefouder. Tot hiertoe is de missie van De Morgen geslaagd: een krantenkop maken die de aandacht trekt! Ik weet echter vanuit mijn jarenlange expertise als stiefoudercoach dat deze titel de kloof van onbegrip tussen stiefouders en biologische ouders alleen maar groter maakt.

Maar goed, ik lees verder, want 3 stiefouders zijn aan het woord en ik ben heel benieuwd naar hun kijk op hun situatie. Terwijl ik het artikel verder lees, lijkt het wel of ik teruggeschoten wordt naar de tijd waarin vrouwen aan de haard hoorden te zitten en hun mond moesten houden. Het wordt ook letterlijk gezegd: “l’art d’être belle-mère, c’est l’art de se taire”. Oh (w)auw! Kristien Hemmerechts is een knap voorbeeld van hoe het een succes kan zijn. En haar advies is: zwijgen! Ze geeft het voorbeeld dat zij het in huis heel belangrijk vond dat iedereen hielp in het huishouden. Omdat haar man dat totaal niet belangrijk vond, was het gevolg dat zij het dan maar allemaal alleen deed en zich de meid voelde.

Zijn we als mens echt niet verder geëvolueerd dan dat? Moeten we dit aan onze kinderen leren: “als anderen je niet willen helpen, doe je het als vrouw alleen en hou je je kop?” Is dit de boodschap die een moderne vrouw als Tatyana Beloy met haar boek “Nooit meer stiefmoeder” de wereld wil insturen? Ik kan het niet geloven. Je moet jezelf als stiefouder dus wegcijferen en hebt geen bestaansrecht om er een succes van te maken!?

Dat is tenminste wat ik eruit opmaak als ik dit artikel lees. Ik weet uit ervaring dat dit nu net niet is wat je mag doen. Ik ken natuurlijk heel wat stiefmoeders uit mijn praktijk. Zij sturen me berichten waarin ze ventileren over hun walging bij het artikel uit De Morgen. Want wij weten intussen: als een stiefmoeder zichzelf wegcijfert – om zeker niet de boze stiefmoeder of boeman te zijn – maak je het alleen maar succesvol voor de anderen terwijl je jezelf nog meer naar de achtergrond duwt. Het gevolg is dat je je diep vanbinnen steeds ongelukkiger voelt worden en aan de buitenkant uiteindelijk – soms meer dan 10 jaar later – de boze stiefmoeder wordt die je niet wilde zijn.

Ik weet het spijtig genoeg door het aan den lijve te moeten ervaren. Door mijn eigen gevoelens honderd keer per dag in te slikken – in het belang van mijn stiefkind! – werd ik een gefrustreerde etterbuil. Enkele jaren later besefte ik dat ik liever zijn hielen dan zijn tenen zag. Ik telde de dagen af naar het moment dat hij terugkeerde naar zijn moeder en ik zag er tegenop dat hij terug bij ons kwam. De ruzies met mijn partner namen toe in aantal en in heftigheid. Gelukkig heb ik het helemaal kunnen ombuigen nadat ik mezelf op een dag de vraag stelde “hoe is dit zover kunnen komen?”.

Plots besefte ik dat ik tot dit punt gekomen was door al die tijd te zwijgen en te proberen voldoen aan het maatschappelijk gewenste plaatje. Ik luisterde vanaf dan niet meer naar de goedbedoelde maar doodmakende adviezen van mensen die alleen maar psychologische waarheden verkondigden. Hun theorie klopte wel, maar in praktijk bracht het mij niet verder. Een theorie die je verkondigt vanuit het klassieke gezinsbeeld in het achterhoofd werkt niet voor samengestelde gezinnen weet ik intussen. En maar goed dat ik mijn intuïtie en eigen weg heb gevolgd om alles vanuit een totaal andere bril toe te passen.

Terwijl ik vroeger snakte naar momenten waarop we geen rekening hoefden te houden met mijn stiefzoon, is het er nu gegroeid naar dat ik de noden van mijn stiefzoon verdedig en mijn man ondersteun om discussies met de moeder van mijn stiefzoon te stoppen.

Het succes van Kristien Hemmerechts haar verhaal zit niet in het zwijgen, maar wel in de krachtige ‘gunfactor’ die de moeder van haar stiefkinderen duidelijk aan de dag legt. De gunfactor is één van de belangrijkste peilers om de geluksscore van de kinderen na scheiding terug op niveau te brengen. Uit onderzoek is gebleken dat wanneer gescheiden ouders het aan de andere ouder en stiefouder ‘gunnen’ om een band te scheppen en onderhouden met de kinderen, dit één van de belangrijkste peilers is om het welzijn van de kinderen te verhogen.

Wanneer die gunfactor er niet is bij één van de biologische ouders wordt het moeilijker. Jammergenoeg is dit laatste voor de meeste samengestelde gezinnen – en dus ook voor de kinderen – de pijnlijke realiteit. Dan wordt een stiefouder meer op zichzelf aangewezen. Je voelt je regelmatig eenzaam en niet begrepen. Begeleiding door een ervaringsdeskundige hulpverlener kan dan helpen.

Nadat ik het artikel van De Morgen gelezen heb, is mijn nieuwsgierigheid nog meer gewekt. Ik besluit niet langer te wachten om het boek van Tatyana door te nemen omdat ik niet kan geloven dat dit haar boodschap is. En inderdaad, gaandeweg lees ik oprechte, authentieke verhalen over hoe zij zich voelt. Erik Franck is haar gedragstherapeut die haar heeft begeleid in haar eigen groeiproces als stiefmoeder. Hij noemt zich geen expert in stiefouderschap, maar had een hele hoop plakkers voor haar pijntjes. Zo schrijft ze. Ik weet dat hij zelf ook niet in een samengesteld gezin leeft.

Het is inderdaad een boek vol interessante modellen en wijsheden die als een plakkertje op een wonde werken. En ik zie wat bedoeld wordt met “zet je gevoelens aan de kant”. Over gevoelens wordt in het boek gezegd dat ze emotie gestuurd zijn en niet verbindend werken. Er wordt daarbij aangeraden om niet eerlijk over je gevoelens te spreken. Wel is het de bedoeling dat je “transparant” spreekt. Oef, ik zie wat er bedoeld wordt: het gaat om de kracht van kwetsbaarheid zoals Brené Brown het als wetenschapper eenvoudig heeft weten te vertellen in haar wereldberoemde TedTalk (Youtube).

Maar mijn bezorgdheid is daarmee niet weggenomen. We moeten volgens mij opletten met dure terminologie en koppers die de aandacht trekken, en dus niet de échte boodschap geven. Het kan wel zijn dat je interessant uit de hoek komt en de aandacht trekt met een leuke titel en dure woorden. Maar het gevaar is dat mensen enkel dit lezen zonder de uitgebreide toelichting erbij te nemen. Vele stiefouders zullen hierdoor met het idee verder leven dat ze inderdaad nog meer moeten zwijgen en slikken, met als gevolg dat ze zich nog een slechter mens voelen. Alsof ze zich niet al slecht genoeg voelden. Nog meer moeilijkheden loeren om de hoek en het loopt op ‘opnieuw scheiden’ uit.

Als hulpverlener van samengestelde gezinnen moet je met scherp durven snijden en het op heel eenvoudige en begrijpbare taal houden.
Een chirurg die bang is om iemand pijn te doen en daardoor voorzichtig werkt, kan enorme schade aanbrengen. De beste chirurgen zijn zij die zonder aarzelen met een vlijmscherp scalpel snijden. Voor samengestelde gezinnen geldt hetzelfde.

Een duidelijk onderscheid maken tussen opvoeding en huisregels werkt. Opvoeding gaat over het lange termijn welzijn van de kinderen en is de verantwoordelijkheid van de biologische ouders. De stiefouder hoeft hier niet direct mee bezig te zijn. Huisregels gaan over de afspraken om harmonieus onder één dak te kunnen samenleven. Hier gaat het over de visie die binnen het samengesteld gezin neergezet wordt, dus afspraken die stiefouder en biologische ouder in hun huis belangrijk vinden. De ex-partner hoeft hier dan weer niet tussen te komen.

Concreet: wil de communicatie tussen de stiefmoeder en biologische mama niet vlotten? De biologische mama en stiefouder hebben op zich niks met elkaar te maken en hoeven dus ook niets te forceren. Het werkt voor een stiefmoeder enorm verlossend zodra ze ontdekt dat ze de communicatie kan overlaten aan haar partner. Hij is de vader en zijn kinderen zijn in eerste instantie zijn verantwoordelijkheid. Hij heeft dus met zijn ex-partner de communicatie over de opvoeding van de kinderen op te nemen.

Dure woorden zoals existentiële loyaliteit en verworven loyaliteit maken het ook moeilijker te verteren voor samengestelde gezinnen. Ze hebben al zoveel te verteren en willen graag snel weten hoe ze het best aanpakken. Dure woorden vragen eerst van een mens dat hij moeite moet doen om te snappen wat er precies bedoeld wordt. Keep it simple!

Existentiële loyaliteit is in eenvoudige taal de onvoorwaardelijke liefde (de bloedband) en de verworven loyaliteit gaat over de voorwaardelijke liefde (de partnerrelatie). In samengestelde gezinnen komt er nog bij dat je kennis moet hebben van de “onvoorwaardelijke voorwaardelijkheid” (de stiefband).

Dit houdt in dat er in de onvoorwaardelijke liefdesband sprake is van een onvoorwaardelijk geven en ontvangen tussen ouder en kind. In de voorwaardelijke liefdesband tussen partners gaat het om een gekozen band waarbij er balans moet zijn tussen geven en ontvangen. Zodra de balans in geven en ontvangen tussen de partners zoek is, kan één van beide partners kiezen om de band te verbreken. Bij de stiefband is er sprake van een onvoorwaardelijke voorwaardelijkheid. De nieuwe partner heeft voorwaardelijk gekozen voor de relatie met de partner en krijgt daarbij de kinderen er onvoorwaardelijk bij.

Concreet betekent dit dat de nieuwe partner voorwaardelijk geeft aan de kinderen en de kinderen onvoorwaardelijk nemen. Het is op die manier dat de batterij van een stiefouder sneller op raakt dan die van de biologische ouder. De belangrijkste sleutel bestaat erin dat de biologische ouder de verbinding maakt tussen nieuwe partner en zijn kinderen. Hier beseffen vele biologische ouders niet welke belangrijke sleutelfiguur ze spelen. Zij verwachten dat de nieuwe partner rechtstreeks werkt aan de band met de kinderen.

Conclusie

Kortom: we moeten als maatschappij voor eens en voor altijd stoppen met samengestelde gezinnen vanuit dezelfde bril te bekijken, als een klassiek gezin. Een samengesteld gezin lijkt in de verste verte niet op een klassiek gezin en zal het ook nooit worden. Eens je aanvaardt dat het nooit nog normaal wordt, zal het pas normaal worden! Dat is misschien wel de grootste pijn voor zowel de biologische ouders als hun nieuwe partners.

Stiefmoeders die zichzelf moeten wegcijferen in het belang van “het gezin”, die hetzelfde zouden moeten voelen voor hun stiefkinderen als voor de bloedeigen kinderen, die de stempel krijgen een boze stiefmoeder te zijn zodra ze authentiek spreken over hun gevoelens … het zijn verwachtingen die door de maatschappij opgelegd worden en ondersteuning krijgen door artikels als dit van vrijdag in De Morgen.

Anja Pairoux